Van NIKS naar PRET

Pascal Bos doet er tijdens het gesprek alles aan om zijn rol te minimaliseren. ‘Ik ben nuchter; ik ben geen goeroe en PRET is geen hogere wiskunde. Het is eigenlijk niet anders dan een beetje normaal doen. Ga binnen je bedrijf met mensen om zoals je omgaat met je gezin en je vrienden. Niet alles is altijd leuk, soms gaat iets mis. Maar je hebt het erover, zegt sorry, bedenkt een oplossing en gaat verder. Iemand moet durven beginnen, bij JAZO was ik dat. Als ik het over zou doen, zou ik het precies hetzelfde doen.’ Hoewel Bos de transformatie die hij in 2009 in gang zette graag afzwakt dachten anderen daar anders over. In 2010 won JAZO een prijs voor het slimste bedrijf. ‘Iemand die ons had geholpen, kwam een jaar later langs om te kijken hoe het ging. Zij was onder de indruk van wat we hadden neergezet en vroeg of ze ons mocht opgeven voor de prijs. Ik had er eerst niet zoveel zin in, schaamde me zelfs een beetje. Maar we kwamen op de longlist en later op de shortlist. Uiteindelijk wonnen we.’

Risicomijdend gedrag
Bos wordt sindsdien regelmatig gevraagd zijn geheim te onthullen. Dat had hij nooit voor ogen toen hij de weg van NIKS naar PRET inzette. Hij werkte nog maar relatief kort als manager engineering binnen JAZO en ervoer de bedrijfscultuur als onprettig. ‘Het begon met een analyse van onze prestaties. Ik constateerde dat we gemiddeld 23% meer tijd nodig hadden dan begroot. Dan kun je twee dingen doen, prijzen opvoeren − extra uren doorberekenen − of een efficiencyslag maken − in minder tijd het werk doen. Wij kozen voor de tweede aanpak. Een brainstorm leverde goede ideeën op, maar we kregen ze niet toegepast. Bij een idee dat afweek van de standaard, deed iedereen bij JAZO een stap achteruit. Mensen waren bang dat ze afgerekend werden met als gevolg risicomijdend gedrag. Toen ik tijdens een vakantie reflecteerde op mijn werk kwam ik tot de conclusie dat ik het NIKS (Negatief, Individueel, Kleinerend en Somber) vond. Daarna ontstond vrijwel vanzelf de tegenhanger PRET: Positief, Respect(eren), Enthousiast en Teamwork.’

Stoppen met NIKS
‘Ik gaf daarna een presentatie op mijn afdeling. Die gaf veel herkenning. Ik heb gevraagd om commitment om de cultuur om te buigen. Het team zei “ja”. We begonnen met een (anti)pretlijst, we bedachten symbolen zoals een schilderij, een smiley en een beeldje en we gingen wekelijks tien minuten met elkaar in gesprek.  Dit was allemaal nog binnen de afdeling engineering. Vervolgens ging ik ermee naar de directie, dat wilde ik eerst alleen doen, maar mijn team zei: “we doen het samen, wij gaan mee”. Dat was best spannend. Maar de directie omarmde het idee.’

Cultuur wint altijd
Eenvoud is voor Bos de belangrijkste succesfactor van PRET. ‘PRET heeft ons bedrijf letterlijk een gezamenlijke taal gegeven, die we gebruiken om de bedrijfscultuur te benoemen die we belangrijk vinden. Door PRET zijn mensen gelukkiger, ze zoeken elkaar eerder op, ze begrijpen elkaar beter en presteren beter. Vergelijk het met een voetbalelftal. Een team met tien spitsen legt het af tegen een hecht team waarvan de leden elkaar aanvullen, die iets voor elkaar over hebben en elkaar helpen. In de harde cijfers zie je dat ook terug. We hebben de efficiencywinst waar het om te doen was geboekt, dat ligt niet direct aan PRET. Maar je komt pas aan efficiency toe als mensen zich ervoor willen (blijven) inzetten. Je hebt een goede strategie en de juiste cultuur nodig om bedrijfsdoelen te halen. Cultuur wint altijd en bepaalt uiteindelijk of je doelen behaalt.  PRET betekent echter niet: je moet veranderen. Vergelijk het met roken. Je kunt er van alles van vinden dat iemand rookt. Maar uiteindelijk is het simpel: respecteer als werkgever dat iemand rookt, en respecteer als werknemer dat dit niet binnen mag. Zo eenvoudig is het.’

Ondernemerschap
Een voorbeeld van een simpele maar doeltreffende maatregel die JAZO nam om eigenaarschap en ondernemerschap binnen het bedrijf te stimuleren, is de ideeënbus. ‘Die was er altijd al, maar eigenlijk werden alle ideeën die daarin binnenkwamen genegeerd of afgeschoten. Dat stimuleert natuurlijk niet. We doen het nu heel anders. Het nieuwe systeem heet “Mijn Idee” waarbij de indiener van een idee de ondernemer wordt van zijn of haar idee. Je krijgt geld als jouw idee wordt goedgekeurd en je mag – moet – het onder werktijd uitvoeren. Een medewerker kan nooit zeggen dat er niets mee is gedaan. Als dat al zo is, ligt het aan de medewerker zelf.’ Na ruim tien jaar is PRET inmiddels volledig geborgd binnen JAZO Zevenaar. ‘We hebben een PRETteam, mensen die net zo fanatiek zijn als ik. De basis is goed, die gaat niet meer verdwijnen. Je moet er wel aandacht aan blijven schenken. Dat doen we ook, maar niet in onze personeelswerving bijvoorbeeld. Het is voor ons geen marketingtool en het is ook geen hallelujaverhaal; het gaat niet vanzelf. Ook wij hebben collega’s die soms blijven mopperen en klagen. Die geef ik de kans om zich anders te uiten, maar als ze die niet pakken, dan houdt het ook een keer op en slaan we die persoon over bij besprekingen. Je hoeft jouw mening niet te veranderen, maar je hebt wel een verantwoordelijkheid om die respectvol en constructief te uiten.’